Nad kwestią ochrony prawnej opakowania produktu powinien zastanowić się każdy przedsiębiorca. Dlaczego? Otóż stanowi ono jeden z kluczowych elementów, wpływających na decyzję zakupową konsumenta. Design opakowania, który wyróżnia się na tle pozostałych i jest atrakcyjny dla ludzkiego oka przyciąga zdecydowanie większą liczbę klientów, niż produkt pozbawiony żywych kolorów i praktycznej formy. O tym, jak ważną rolę odgrywa zabezpieczenie opakowania z prawnego punktu widzenia można przeczytać w poniższym artykule.

I. Czym jest opakowanie ?

Opakowaniem nazywa się materiał posiadający odpowiednią konstrukcję, którego celem jest ochrona przed uszkodzeniami, jak również ochrona otoczenia przed szkodliwym działaniem zapakowanego produktu. Dzięki opakowaniu możliwe jest przemieszczanie produktów w czasie transportu, magazynowanie, sprzedaż i użytkowanie. Dodatkowo opakowanie pełni funkcję informującą o zawartości,  a tym samym oddziałuje na nabywcę poprzez walory estetyczne i ekonomiczne. Co istotne, opakowanie zwraca uwagę potencjalnego klienta na zawartość, często skłaniając go do nabycia produktu. Warto podkreślić, że poza wymienionymi funkcjami, design produktu identyfikuje się z jego przeznaczeniem, zabezpiecza jego wartość użytkową oraz promuje wyrób. W odniesieniu do kupującego, opakowanie powinno być postrzegane jako zespół wartości:

a)     Wartość użytkowa jest zdolnością opakowania do zaspokajania potrzeb bezpieczeństwa, wygody i oszczędności czasu.

b)     Wartość konkurencyjna polega na zwiększonej atrakcyjności opakowania w porównaniu do innych.

c)     Wartość prestiżowa zachęca do kosztownego zakupu, który jest skierowany do konkretnej grupy odbiorców.

d)     Wartość nowatorska jest cechą charakterystyczną nowoczesnych opakowań, zawierających nowe rozwiązania techniczne i konstrukcyjne.

II. Sposoby prawnego zabezpieczenia opakowania

• Ochrona opakowania jako wzoru przemysłowego - jest to o tyle komfortowa sytuacja, że w momencie naruszenia produktu wystarczy pociągnąć do odpowiedzialności konkurenta. Świadectwo rejestracji całkowicie potwierdza ochronę oraz wyłączność korzystania przedsiębiorcy, dzięki czemu bez większych problemów można udowodnić prawa do danej rzeczy np. opakowania. Rejestracja wzoru przemysłowego może nastąpić według jednej z trzech procedur: krajowej, regionalnej bądź międzynarodowej. W każdej z procedur uzyskanie ochrony jest możliwe pod warunkiem uiszczenia opłat. Rejestracja jest udzielana maksymalnie na 25 lat od daty zgłoszenia, jeśli prawidłowo zostaną wniesione opłaty za kolejne 5-letnie okresy ochrony.  Należy pamiętać, że wzór przemysłowy, który jest objęty ochroną stanowi znaczącą wartość niematerialną przedsiębiorstwa, dlatego że jest aktywem podnoszącym jego ogólną wartość. Prawo udzielenia licencji osobie trzeciej przysługuje tylko i wyłącznie właścicielowi, i może to uczynić na określonych warunkach.
• Ochrona bez konieczności rejestracji wzoru przemysłowego - niezarejestrowany wzór jest chroniony przez okres trzech lat od dnia, w którym został po raz pierwszy udostępniony publicznie we Wspólnocie Europejskiej. Niezarejestrowanie wzoru przemysłowego nie oznacza braku możliwości dochodzenia jego praw, w przypadku naruszenia. Każdą próbę czy przejaw wykorzystywania i kopiowania opakowań można dochodzić na podstawie przepisów:

a) Ustawy z 14.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, powołując się na przysługujące autorskie prawa majątkowe;

b)  Ustawy z 16.04.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, zgodnie z którą naśladowanie cudzego opakowania może zostać potraktowane jako czyn nieuczciwej konkurencji.

Coraz więcej przedsiębiorców jest świadomych tego, że ich produkty, a dokładnie opakowania mogą  zostać skopiowane i bezprawnie wykorzystywane przez inną markę. Z tego powodu, duża część decyduje się zabezpieczyć swoje znaki towarowe czy wzory przemysłowe. Wielu nie rozważa takich działań, ponieważ nie spodziewają się osiągnięcia sukcesu, a już tym bardziej tego, że ich produkty będą przez kogoś naśladowane. Takie działania mogą niekorzystnie wpłynąć na zyski danego przedsiębiorstwa, jak również mogą zaszkodzić renomie przedsiębiorcy, jeśli produkty konkurencji okażą się gorszej jakości. W przypadku naruszenia niezarejestrowanego opakowania jest możliwe dochodzenie swoich praw, jednak warto mieć na uwadze wysokie koszty oraz trudniejszą sytuację, głównie ze względu na przeprowadzenie czasochłonnego i droższego postępowania dowodowego.

Opakowanie jako utwór jest chronione pod warunkiem spełnienia przesłanek o byciu utworem. Oznacza to, że musi stanowić przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze oraz przedstawiony w jakiejkolwiek postaci. W temacie naruszenia praw autorskich do opakowania można dochodzić roszczeń, jednak trzeba wykazać, że:

1. Posiadasz prawa do opakowania, którego projekt sam stworzyłeś, czyli jesteś jego autorem albo nabyłeś autorskie prawa majątkowe do niego. Druga opcja jest możliwa, gdy zawarta zostanie umowa w sprawie przeniesienia autorskich praw majątkowych lub w drodze dziedziczenia. Innym rozwiązaniem jest nabycie autorskich praw majątkowych jako pracodawca pracownika, który jest twórcą projektu opakowania bowiem opracował go w zakresie swoich obowiązków pracowniczych.
2. Miało miejsce naruszenie praw do opakowania. Wówczas wymagane jest udokumentowanie każdego nielegalnego wykorzystania opakowania i tworzenia produktów identycznych lub rażąco podobnych do zarejestrowanego. Wobec tego należy załączyć do pozwu dowody, w postaci zdjęć potwierdzających sprzedaż przez konkurenta produktów naruszających prawa danego opakowania. Co więcej, warto dołączyć do pisma wydruki ze strony internetowej, w celu udowodnienia podobieństwa między opakowaniami.

III. Co daje ochrona w wyniku rejestracji wzoru przemysłowego?

W sytuacji, gdy prawo do wzoru przemysłowego zostało naruszone, zgodnie z art.1175 oraz art.287-291 pwp uprawniony może żądać od naruszającego:

·       Zaniechania naruszenia

·       Wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści

·      W razie zawinionego naruszenia również naprawienia wyrządzonej szkody: na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej albo innego stosownego wynagrodzenia, które w chwili ich dochodzenia byłyby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie  z wzoru

Dodatkowo, sąd rozstrzygając o naruszeniu, może orzec, na wniosek uprawnionego, aby do publicznej wiadomości została podana w części lub całości informacja o orzeczeniu, w sposób i w zakresie określonym przez sąd. Sąd może również orzec o wycofaniu z obrotu bezprawnie wytworzonych produktów, jak również może przyznać uprawnionemu na poczet zasądzonej na jego rzecz sumy pieniężnej.

IV. Kto może uzyskać prawo ochronne?

Kwestie dotyczące tego, komu przysługuje prawo do uzyskania prawa z rejestracji wzoru przemysłowego zostały zawarte w art.11 pwp. Co do zasady prawo to przysługuje twórcy wzoru. Jeżeli osoba nieuprawniona dokonała zgłoszenia do Urzędu Patentowego identycznego opakowania istnieje:

·       Możliwość wystąpienia do sądu z roszczeniem o przeniesienie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego uzyskanego przez osobę nieuprawnioną (art. 284 pkt 11 pwp)

·       Na podstawie art. 74 pwp w zw. z art. 118 pwp uprawniony może żądać na drodze administracyjnej przeniesienia na niego już udzielonego prawa z rejestracji za zwrotem kosztów zgłoszenia wzoru przemysłowego lub uzyskania prawa z rejestracji.

Takie samo roszczenie przysługuje w przypadku wzoru wspólnotowego na podstawie art. 15 rozporządzenia.

Zgodnie z art. 304 pwp ten kto, nie będąc uprawnionym do uzyskania prawa z rejestracji, zgłasza cudzy wzór przemysłowy w celu uzyskania prawa z rejestracji, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

V. Opakowanie a przedawnienie - spory na drodze sądowej

Bez względu na to czy dany spór będzie dotyczył wzoru przemysłowego zarejestrowanego w Urzędzie Patentowym RP czy w EUIPO roszczeń można dochodzić w sądzie polskim. Sprawy dotyczące wzorów przemysłowych rozstrzygane są przez sądy okręgowe, w których zostały utworzone wydziały własności intelektualnej. Należy zapamiętać, iż istnieje tzw. Przymus reprezentowania przez profesjonalnego pełnomocnika.

·       Uzyskanie prawa rejestracji na wzór przemysłowy przez osobę nieuprawnioną powoduje, że istotne znaczenie dla dochodzenia roszczeń mają terminy przedawnienia:

1. Wzór przemysłowy zgłoszony do UPRP podlega roszczeniu o przedawnieniu na zasadach ogólnych, czyli dla przedsiębiorców w okresie 3 lat, a  w pozostałych przypadkach - 6 lat. Data publikacji wzoru przemysłowego rozpoczyna okres przedawnienia.
2. Wzór wspólnotowy zgłoszony do EUIPO posiada termin roszczenia przedawnienia w wymiarze 3 lat od daty publikacji rejestracji wzoru wspólnotowego.

VI. Odpowiednie opakowanie drogą do sukcesu na rynku

Kluczowym elementem udanej strategii marketingowej produktu jest stworzenie właściwego opakowania. Jego zadaniem jest nie tylko informować o przechowywanej zawartości, jak również zwracać uwagę konsumentów, aby Ci dokonali zakupu danej rzeczy. To z kolei związane jest wydatkami na zaprojektowanie i promocję szaty graficznej wyrobów. Kwestia ochrony prawnej produktów pozostaje już w interesie przedsiębiorcy, bowiem to każdego indywidualna sprawa, czy zdecyduje się zabezpieczyć opakowanie czy też nie.  Jednym z możliwych sposobów jest zastrzeżenie opakowania jako znaku towarowego, które spowoduje przyznanie uprawnionemu wyłącznego prawa do korzystania ze znaku na danym terytorium. Innymi możliwościami są wzory przemysłowe, który mogą być zarejestrowane lub niezarejestrowane, bądź jako utwory w ramach prawa autorskiego. Jednocześnie należy podkreślić, iż naśladownictwo designu opakowań uznawane jest jako czyn nieuczciwej konkurencji.

VII. Sprawa dotycząca opakowania produktu - spór o Knoppersa

Interesującym przykładem w tym zakresie jest sprawa dotycząca znanego wafelka Knoppers. Spółka August Storck KG (Storck), będąca jego producentem w dniu 14.06. 2013 r. zgłosiła znak graficzny przedstawiający biało-niebieskie opakowanie o kwadratowym kształcie, wdając się w szczegóły było to opakowanie wafelka bez dodatkowych oznaczeń z zastrzeżeniem tylko dwukolorowego tła w klasie 30- wyroby cukiernicze itd. Niestety Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) wyraził sprzeciw co do możliwości rejestracji takiego oznaczenia na terytorium UE, ze względu na brak zdolności odróżniającej tego znaku - w porównaniu do Polski, w której znak został finalnie zarejestrowany. Case Knoppersa był rozpatrywany przez Trybunał Sprawiedliwości, który w niedawnym wyroku z 4 maja 2017 r. (sygn. C-417/16 P) wskazał m.in. że:

- oceny charakteru odróżniającego znaku należy dokonywać przy uwzględnieniu rodzaju towarów i usług, których dotyczy zgłoszenie, a także sposobu ich postrzegania przez właściwy krąg odbiorców. Istotnym jest więc, że przeciętny konsument nie wnioskuje zazwyczaj o pochodzeniu towarów na podstawie ich kształtu, czy kształtu ich opakowania. Dlatego ustalenie istnienia charakteru odróżniającego w przypadku znaku trójwymiarowego może okazać się trudniejsze niż w przypadku znaku słownego czy graficznego. Charakter taki mają wyłącznie znaki trójwymiarowe, które „w sposób znaczący odbiegają od normy lub zwyczajów branżowych". To samo dotyczy także znaków graficznych, stanowiących dwuwymiarową ilustrację produktu. Dodatkowo TS pozostał przy stanowisku, że znak nie ma zdolności odróżniającej, gdyż kombinacja koloru białego i niebieskiego często ukazuje się na opakowaniach słodkości. Trzeba przy tym dodać, że Storck 15 maja 2014 r. dokonał zgłoszenia międzynarodowego kolejnego znaku słowno-graficznego, mającego podobną postać jak zawarta w podaniu z 14 czerwca 2013 r., ale uzupełnioną o szereg elementów graficznych, w tym zwłaszcza logo „Knoppers". Znak w tej formie został przez EUIPO zarejestrowany (Storck zarejestrował opakowanie Knoppers-a jako znak towarowy już wcześniej – w związku z dokonaniem zgłoszenia międzynarodowego nr 629395 z 30 listopada 1994 r. Zgłoszenie to obejmowało jednak znak w nieco innej postaci. Wskazano w nim też znacząco węższy zakres terytoriów).

VIII. Kopiowanie opakowania jako czyn nieuczciwej konkurencji

W oparciu o art.10 ust. 1 i 2 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, sprzedawanie towarów w opakowaniu mogącym wprowadzić w błąd m.in. co do pochodzenia lub jakości uznawane jest za czyn nieuczciwej konkurencji. Dochodzenie roszczeń jest możliwe, pod warunkiem wykazania że:

• Konkurent posługuje się identycznym lub co najmniej podobnym opakowaniem.
• Opakowanie konkurenta zostało później wprowadzone na rynek.
• Opakowanie produktu może wprowadzić w błąd potencjalnych klientów, na których wywarło to wrażenie, że oferowane produkty pochodzą od konkurenta, który może być w jakiś sposób powiązany z Twoją firmą, a  tak w rzeczywistości nie jest.

Dany przedsiębiorca będzie musiał udowodnić, że posługuje się opakowaniem przez określony czas, a nie sporadycznie, regularnie i na danym terytorium. Warto zwrócić uwagę, iż ochrona na podstawie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, w porównaniu do ochrony wynikającej z Prawa autorskiego, będzie skuteczna tylko wtedy, gdy ktoś będzie używał Twojego opakowania w sposób komercyjny. Natomiast, każdy kto wykorzysta je wyłącznie na użytek prywatny nie naruszy twoich praw, a wskazana ustawa nie znajdzie zastosowania.

Żądania wobec nieuczciwej konkurencji

W pozwie zwróconym do nieuczciwego konkurenta możemy żądać:

a)     Zaniechania dalszego naruszania praw do opakowania.

b)     Usunięcia skutków niedozwolonych działań.

c)     Naprawienia wyrządzonej szkody.

d)     Wydania uzyskanych wskutek niedozwolonych działań korzyści

e)     Złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie

f)      Zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego.

Reasumując, obecnie coraz więcej przedsiębiorców postanawia chronić swoje produkty właśnie poprzez rejestrację znaku towarowego czy wzoru przemysłowego. Co ważne walka z nieuczciwą konkurencją jest zdecydowanie prostsza, gdy posiadamy dokument potwierdzający ochronę - świadectwo rejestracji. Istnieje kilka możliwości, które zapewnią całkowitą, a zarazem skuteczną ochronę przed naruszeniami, dzięki temu można odpowiednio dobrać coś do własnej działalności, tak aby znaleźć jak najlepsze rozwiązanie. Stwierdzenie, że kupujemy ,,oczami’’ jest bardzo trafne, bowiem najpierw odbiorca ma styczność z opakowaniem, a dopiero później z jego zawartością. W praktyce oznacza to, że im bardziej oryginalne opakowanie tym więcej zainteresowanych będzie w stanie przyciągnąć, z tego powodu przedsiębiorcy często muszą poświęcać bardzo dużo czasu przy stworzeniu czegoś, co jeszcze nie zostało wprowadzone na rynek.